Աղքատությունից ծնվող ցավ՝ պատմաճարտարապետական կոթողներով ամենահարուստ գյուղերում... 2020-07-20   1003     

Վերջին ամիսներին, մեր բարեգործական ծրագրերը Գյումրու տնակային ավաններից բացի կենտրոնացրել ենք Շիրակի մարզի՝ Անիի նախկին վարչական շրջանի,  առավելապես աղքատ գյուղերում:

Անկեղծ ասած, ամեն անգամ առիթ ենք փնտրում որևէ  գործ ձեռնարկելու այդ գյուղերում, որպեսզի բացի օգնություններ բաժանելուց, նաև երկարաժամկետ, այդ թվում որպեսզի ընդգրկենք  տեղի բնակչությանը օրավարձով աշխատանքներում:

Բայց որքան երկար ենք մնում այդ գյուղերում, այնքան ցավ ու անզորություն ենք զգում: Շրջան, որը պատմաճարտարապետական  հնագույն  կոթողներով Հայաստանում ամենահարուստն է:

Ասենք կիսադատարկված գյուղերից մեկում՝ Անիպեմզայում է գտնվում հոյակերտ և անկրկնելի, 4-րդ դարի կառույց համարվող Երերույքի տաճարը, Անիվան ու  Խարկով գյուղերի հենց դիմացն է գտնվում հայության ճարտարապետական գլուխ գործոցը՝ Անին իր տասնյակ եկեղեցիներով, մյուս գյուղերն էլ ավելի քան առատ են հազար ու մի հնամենի հուշակոթողներով, եկեղեցիներով  անգամ ամրոցներով… Սակայն բոլոր գյուղերը կիսադատարկ են ու աղքատ:

Հարյուրավոր հեկտար վարելահողեր վերցված են սահմանային գոտում, փշալարերով պատված, նախկին հացառատ վարելահողերը տասնամյակներով չեն մշակվում, առնվազն երկու գյուղ ամբողջովին դատարկված է և փլատակները կարծես Անիի ավերակների օրգանական շարունակությունը լինեն: Շատ գյուղերում անգամ մեկ հեկտար ջրովի վարելահող չկա, թեև եղանակային առումով ավելի տաք է համեմատած մարզի այլ շրջանների, բայց հատուկենտ ծառեր կան, բանջարանոցներ ու այգիներ ևս չունեն:

Գյուղերի անասունների  տեսքերից և բառաչյուններից էլ պարզ է դառնում որ պարզապես քաղցած են ու ծարավ… Սարերում խոտ չկա, լավագույն արոտատեղի կարող էր լինել այն հարյուրավոր հեկտարները, որոնք մնացել են սահմանային գոտում: Սակայն  այնտեղ էլ  քար լռություն է, անգամ  տասնյակ  հրաշալի և վառ գույներով առատ քարի հանքերում, որոնց մեծ մասը ևս չեն շահագործվում՝  ընդամենը նման են բաց վերքերի:

Գյուղերում շինարարության համար մի հատիկ տեխնիկա գտնելն  անգամ հնարավոր չէ, գյուղտեխնիկան այնքան հին է, որ միայն կարելի է դրանցով թանգարան ստեղծել, ասենք խորհրդային միության գյուղտեխնիկայի թանգարան: Գրեթե բոլոր գյուղերի տները, մշակութային երբեմնի աշխույժ կյանքով ապրած օջախները  նորոգման կարիք ունեն, բայց շինարարության մասին անգամ չեն մտածում տարատեսակ վարկերի մեջ թաղված գյուղացիները:

Յուրաքանչյուր գյուղում տասնյակ երիտասարդներ կան, որոնց ամուսնության տարիքը վաղուց անցել է, բայց միջոցներ չունեն, գյուղերում էլ  հարսնացուներ չկան, աղջիկների քանակը անհամեմատ պակաս է, եղածների մեծ մասն էլ գնում են քաղաք ուսանելու և հետ չեն վերադառնում… Մի քանի գյուղերում  էլ խմելու ջուրն  հասցնում են 40-45 կմ հեռավորությունից՝ Գյումրիից:  Գյուղամիջյան ճանապարհները և առհասարակ այդ գյուղեր ձգվող մայրուղին, ավելի շատ հիշեցնում է մի 100 տարի առաջվա սայլերի ճանապարհ…

Հ.Գ. Երբեմն գնում կանգնում եմ այդ գյուղերի եզրով ձգվող Հայ-թուրքական սահմանին և երկար դիտում եմ այն կողմում գտնվող գյուղերն ու դաշտերը: Ամեն ինչ նույնն է՝  բնությունը դաշտերը, բայց այն կողմում մի թիզ վարելահող անգամ անմշակ չկա, անասունները անարգելք մտնում են Ախուրյան գետը ջուր խմելու, գյուղերը թաղված են ծառերի մեջ, երևում են հսկայական նորակառույց ֆերմաներ ու քարի մշակման ձեռնարկություններ, ճանապարհներով սլացող և դաշտերում աշխատող նոր ու հզոր տեխնիկա… Ախր ինչու ենք մենք, այսքան խեղճ ու աղքատ…

Վահան Թումասյանի ֆեյսբուքյան էջից